Trong thời đại toàn cầu hóa và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, việc áp dụng và sáng tạo từ những kinh nghiệm quốc tế trở nên vô cùng quan trọng đối với Việt Nam. Để có thể hiện thực hóa mục tiêu công nghiệp hóa và hiện đại hóa, đất nước cần phải tìm ra những hướng đi mới, sáng tạo và hiệu quả.
Gần đây, một công trình nghiên cứu mang tính đột phá trong lĩnh vực sản xuất tủ điện trung thế đã được vinh danh với Giải thưởng Trần Đại Nghĩa 2025. Hệ thống tủ điện này không chỉ được ứng dụng tại các dự án lớn mà còn thể hiện sự phát triển vượt bậc của ngành công nghiệp điện tại Việt Nam.
Thách thức và cơ hội mới
PGS.TS Vũ Văn Tích, Giám đốc Học viện Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, nhấn mạnh rằng mô hình phát triển hiện tại của Việt Nam chủ yếu dựa vào khai thác tài nguyên và lao động giá rẻ. Điều này không chỉ không tạo ra giá trị gia tăng bền vững mà còn khiến đất nước phụ thuộc vào công nghệ và chuỗi giá trị thấp. Để không bị tụt hậu, Việt Nam cần chuyển đổi sang một mô hình phát triển mới, dựa vào trí tuệ và công nghệ.
Các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và Singapore đã chứng minh rằng việc đầu tư vào khoa học và công nghệ, cùng với giáo dục chất lượng cao, có thể giúp họ phát triển mạnh mẽ mà không cần nhiều tài nguyên thiên nhiên. Họ đã xây dựng được hệ sinh thái đổi mới sáng tạo hiệu quả, từ đó thương mại hóa tri thức và tạo ra giá trị gia tăng cao.
GS.TS Nguyễn Thanh Thủy, Chủ tịch Hội Tin học Việt Nam, cho biết rằng các quốc gia thành công đều tập trung vào những công nghệ nền tảng, có khả năng tạo ra đột phá và bảo đảm an ninh công nghệ. Những lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, công nghệ bán dẫn, và năng lượng tái tạo đang trở thành xu hướng phát triển chính mà Việt Nam cần chú trọng.
“Trong 40 năm qua, không có quốc gia nào trở nên giàu có chỉ bằng cách dựa vào sản xuất nông nghiệp hay xuất khẩu nguyên liệu thô. Ngược lại, nhiều quốc gia đã thành công nhờ vào việc phát triển sản phẩm sáng tạo và dịch vụ có giá trị cao. Việt Nam đang đứng trước một cơ hội lớn để bứt phá trong cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, hoặc sẽ tiếp tục tụt hậu nếu không thay đổi mô hình phát triển,” GS.TS Nguyễn Thanh Thủy nhấn mạnh.
Con đường phát triển bền vững
Với dân số gần 100 triệu người, Việt Nam cần đạt được GDP khoảng 2,5 nghìn tỷ USD để được xem là một quốc gia phát triển. Tuy nhiên, con số này không thể đạt được chỉ bằng cách phát triển nông nghiệp hay khai thác tài nguyên. Để chuyển đổi mô hình tăng trưởng, Việt Nam cần phải đổi mới tư duy, lấy khoa học và công nghệ làm động lực chính.
PGS.TS Vũ Văn Tích cho rằng những gì mà các quốc gia như Hàn Quốc hay Singapore đã làm không phải là lý thuyết xa vời mà là những mô hình thực tiễn có thể áp dụng cho Việt Nam. “Nếu chúng ta không chấp nhận cái mới và không dám thử nghiệm, chúng ta sẽ không thể phát triển công nghệ cao,” ông nhấn mạnh.
Tiến sĩ Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, cho rằng các quy định trong Nghị quyết về phát triển khoa học và công nghệ đã gần gũi hơn với thông lệ quốc tế. Những cơ chế như khoán chi, đặt hàng nghiên cứu và chấp nhận rủi ro sẽ tạo ra một môi trường khoa học năng động, giúp Việt Nam phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực này.
“Việc nghiên cứu và áp dụng những bài học từ các quốc gia thành công, kết hợp với việc phát huy nội lực và nắm bắt cơ hội từ Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ là chìa khóa để Việt Nam thực hiện thành công các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội,” Tiến sĩ Nguyễn Quân khẳng định.
